Karaman 1940’lı yılların başları…
Mâzîden tevârüs eden sıkıntılar, dünyada tesirini gösteren iktisâdî buhran, seferberlik ve tek parti döneminin otoriter anlayışı…
Fevkalâde hallerdeDevletin bünyesini iktisad ve millî müdâfaa bakımından takviye maksadı ile İcrâ Vekilleri Heyetine, Millî Korunma Kanununda gösterilen şekil ve şartlar dairesinde vazife ve salâhiyetler verilir. Yani fevkalâde hale, fevkalâde bir kanun…
Neşir tarihi olan 26 Kanûnusânî/Ocak 1940 tarihinden itibaren fırsatçıların kâbusu olacaktır bu kanun.
Kanun mal darlığını, stokçuluğu, tekeli ve fiyat zammını da yasaklamıştır. Karaman Zâbıtası bu hususta fırsatçılara göz açtırmamıştır.
Bakkal Hüseyin E.’nin, narhtanfazlaya sâdeyağı sattığı anlaşılınca Millî Korunma Kanununa muhalefetten mahkemeye verildi. Karaman Asliye Ceza Mahkemesi de Meşhud Suçların Muhakeme Usulü Kanununa tevfikan ve mevkufen (tutuklu olarak) yapılan muhakemesi sonunda 4 Temmuz 1941 tarih ve 146 sayılı kararında hükmünü açıkladı:
“Suçlu Hüseyin E.’den 500 lira ağır para cezası alınmasına ve 2 sene müddetle muvakkaten Adana’ya sürülmesine…
Bu hüküm Temyiz Mahkemesince tasdik edilerek, kesbi kat’iyet eylediği 15 Ağustos 1941 tarihinde ilân olundu.
Kilosu 70 kuruşa bulunan sabunu 80 kuruşa satmak suretiyle harekette bulunan Ahiosman mahallesinden Mustafa E., 25 lira ağır para cezasına mahkûm edildi. 7 gün müddetle mağazası kapatıldı ve suçun mevzûu olan sabunları müsâdere edildi.
Sakabaşı mahallesinden Osman Y.’in, kilosu 80 kuruşa bulunan kirli yünü, 130 kuruşa sattığı tahakkuk ettiğinden 5 lira ağır para cezasiyle mahkûmiyetine ve 7 gün müddetle dükkânının kapatılmasına ve 7 gün müddetle de ticâretten menine ve yapağının müsâderesine karar verildi.
Narhtan fazla fiyatla tuz satmaktan suçlu bulunan Fenârî mahallesinden Ali H., 25 lira ağır para cezasiyle tecziye edildi. 7 gün müddetle dükkânı mühürlendi, 7 gün müddetle de işten men edildi ve tuzları müsâdere edildi.
Rafet Ç.’nin, Ahiosman mahallesindeki bakkaliye dükkânında satmak için bulundurduğu 211 paket çayına beyannâmevermediği anlaşıldı. 25 lira ağır para cezasiyle tecziye edildi ve yedi eminde tutulan çaylar müsâdere edildi.
Fenârî mahallesinden Kemâl S.’in kuru fasulyenin perakende kilosunun 22 kuruştan satılması teshil ve ilân edildiği halde kilosunu 30 kuruştan sattığı anlaşıldı. 5 lira ağır para cezasiyle mahkûmiyetine ve 7 gün müddetle dükkânının kapatılmasına ve 7 gün ticâretten men’ine ve fasulyenin müsâderesine karar verildi.
Salur köyünden Emine K. ve Ali G. köyden getirdikleri bir kilo 700 gram safi yağın kilosuna 150 kuruş narh konulduğu halde Emine mezkûr yağı 250 kuruşa ve Ali de Ali Demirayak’a 200 kuruşa bir kilo yağ sattığı ve suçlu Emine’nin satmış olduğu yağa tavassut ettiği sabit görülmüştür. Emine’nin 10 lira ve Ali’nin 5 lira ağır para cezalariyle tecziyelerine ve yağların müsâderesine karar verilmiştir.
Mansurdede mahallesinden Hasan Hüseyin B., tuzsuz yağ diye 2 buçuk kilosunu 480 kuruşa satmak suretiyle suçu sabit görüldüğünden; 5 lira ağır para cezasiyle tecziye edilmiş ve 7 gün ticâretten men edilmiştir.
Abbas mahallesinden Hasan Hüseyin A., çekilmemiş iri tuzun kilosuna 8 kuruş narh konulduğu halde 10 kuruşa narhtan fazlaya 11 kilo tuz satıp parasını aldığı ve dükkânında satılmak üzere 350 kilo daha bulunduğu tesbit edilmiş ve suçlunun bu fiili sabit görülmüştür. 5 lira ağır para cezasiyle tecziye edilmiş ve 7 gün dükkânı kapatılmış ve bu müddet zarfında ticâretten men ve suçun mevzûuu olan bakiye 350 kilo tuz müsâdere edilmiştir. Ayrıca müştekiye âdî hakaret ettiğinden üç gün müddetle hapis ve bir lira ağır para cezasiyle tecziyesine ve suçların içtimâî hasebiyle cem’an üç gün hapis ve 6 lira ağır para cezasiyle tecziyesine karar verilmiştir.
Kasaba köyünden Mahmûd B., deposunda bulunan 104 teneke gaz yağından bir tenekesini Mûsâ’ya 7 liraya olmak üzere narhtan fazlaya sattığından bu suretle 100 küsur kuruş gibi müşteri aleyhine bir zarar tevlit etmiştir. 5 lira ağır para cezasiyle tecziye edilmiş, 7 gün dükkânı kapatılmış ve 1 teneke gaz yağı müsâdere edilmiştir.
Abbas mahallesinden manifaturacı Yusuf Ö.’nün, yüksek fiatla kaput bezi sattığı şahadet ve zabıt varakası münderecatiyle sabit görülmüştür. 5 lira ağır para cezasiyle tecziye edilmiş, 7 gün müddetle dükkânı kapatılmış ve 7 metre kaput bezi müsâdere edilmiştir.
Sudurağı köyünden Recep K., 20 kuruşa satılması icabeden 5 numaralı lâmba şişesini yalnız olarak 50 kuruşa sattığı derecei sübutta görülmüştür. 5 lira ağır para cezasiyle tecziyesine ve 7 gün dükkânın kapatılmasına karar verilmiştir.
Ahiosman mahallesinden bakkal Rafet Ç., fasulyeleri kilosunun 17 kuruşa satılması lâzım gelirken tüccardan Tahsin Çetinkaya’ya 1.053 kilo kuru fasulyenin kilosunu 24 kuruşa satmış, tüccara fatura vermediği şahadetle sabit olduğundan suçlunun subutu fiiline mebni 2 ay 22 gün müddetle hapis ve 205 lira ağır para cezasiyle mahkûmiyetine karar verilmiştir.
Ahiosman mahallesinden Mustafa Ş.’in yüksek fiyatla dükkânda, mevcut 40 kilodan ibaret bulunan peynir şekerinden bir kilosunu, 120 kuruşa müşteki Mustafa Bezgin’e sattığı sabit olduğundan 5 lira para cezasına mahkûm edilmiş, 7 gün dükkânı mühürlenmiş ve emanet dairesinde bulunan 1 kilo şekerin müsâderesiyle satılarak parası hazineye irat kaydedilmiştir.
140 kuruştan sattığı boş gazyağı tenekelerinde fatura vermeyen Mansurdede mahallesinden Nihat T., beş lira ağır para cezasına mahkûm olmuştur.
240 numaralı Koordinasyon Heyeti kararına tevfikan vilâyetten müsâade almadan celeplik yapan Manyan (Damlapınar) köyünden Rıza B., 25 lira ağır para cezasına çarptırılmıştır.
Fenârî mahallesinden manifaturacı Hasan A., muhik bir sebep yok iken fazla fiyatla kaput bezi sattığından 3 ay hapis ve 100 lira ağır para cezasiyle mahkûmiyetine karar verilmiştir.
85 kuruşa satılması icab eden rakıdan 55 şişesini lokantacı İsmâ’îl‘e 115 kuruşa satan Ermenâk’ın Akçamescit mahallesinden Sabri A., 3 ay müddetle hapis ve 100 lira ağır para cezasına mahkûm edilmiştir.
Kirişçi Mahallesinde mukim Kızıllarlı (Taşkale) Hamdi E., namı diğer Ahmet E., 4 buçuk liraya satılması lâzım gelen arpanın havayısını 7 liraya sattığından; 2 ay 15 gün müddetle hapsine ve 83 lira 30 kuruş ağır para cezasi ile mahkûmiyetine karar verilmiştir.
Fazla fiyatla al bez satan Abbas mahallesinden manifaturacı Hikmet Y., 5 lira ağır para cezasiyle, 1 hafta dükkânın kapatılmasına karar verilmiştir.
Abbas mahallesinden Hüseyin T. hakkında fazla fiyatla kaput bezi satan fiiline binaen 3 ay hapis ve 100 lira ağır para cezasına mahkûm edilmiş, 1 ay dükkânı kapatılmış ve 1 ay ticâretten men edilmiş ve bezleri müsâdere edilmiştir.
Fazla fiyatla rakı satan Külhan mahallesinden İsmâ’îl T.’nin, 4 ay hapsine ve 200 lira ağır para cezasiyle 130 şişe rakının müsâderesine karar verilmiştir.
Hoca Mahmûd mahallesinden bakkal Hasan Hüseyin A., 225 kuruşa satılması lâzım gelen balı 300 kuruşa Bekir kızı Ayşe Uyar’a satmak suretiyle suç işlediği sabit olduğundan; 3 ay 3 gün müddetle hapis ve 106 lira ağır para cezasına çarptırılmıştır.
Mansurdede Mahallesinden bakkal Bahri K., dükkânında kristal toz şeker bulunduğu halde müşteriye arz etmediği sabit görüldüğünden 5 lira ağır para cezasiyle tecziyesine ve 7 gün dükkânının kapatılmasına ve 7 gün ticâretten men’ine karar verilmiştir.
Kaşoba köyünden Osman H., köyün muhtarı olup, köyleri namına aldığı birlik malını köyde fazla fiyatla sattığı sabit olduğundan 3 ay müddetle hapis ve 100 lira ağır para cezasına mahkûm edilmiştir.
Ahiosman mahallesinden Ali Ç., yağsız ve keş tabir edilen peynirin kilosunu 80 kuruşa satmak suretiyle ihtikâr yaptığı sabit görüldüğünden; 5 lira ağır para cezasiyle tecziyesine ve 1 hafta ticâretten men’ine karar verilmiştir.
Akarköy’den (Losta) Sırrı A.’nın, narhdan fazlaya odun satmak suretiyle ihtikâr yaptığı anlaşılmıştır. 3 ay hapis ve 100 lira ağır para cezasına çarptırılmıştır.
Kirişçi mahallesinden Ali T., fazla fiyatla gaz yağı satmak suretiyle ihtikâr yaptığı sabit görüldüğünden; 3 ay 15 gün hapis ve 116 lira 60 kuruş ağır para cezasiyle mahkûmiyetine karar verilmiştir.Ahiosman mahallesinden Ahmet Ü.’nün de, aynı fiili işlediği sabit görüldüğünden; 3 ay hapis ve 100 lira ağır para cezasiyle mahkûmiyetine karar verilmiştir.
İbrala (Yeşildere) köyünden Mustafa Y., fazla fiyatla yatak yüzü sattığı sabit görüldüğünden 3 ay hapis ve 100 lira ağır para cezasiyle mahkûmiyetine karar verilmiştir.
Kirişçi mahallesinden attarlıkla iştigal eden Hüsnü B.’in İnhisarlara ait fişeklerin 7 kuruşa satılması lâzım gelirken 15 kuruşa satmak suretiyle ihtikâr yaptığı sabit görüldüğünden; 5 lira ağır para cezasiyle tecziyesine karar verilmiştir.
Fenârî mahallesinden Hamza A., 30 kuruşa satması lâzım gelen keşi, 60 kuruşa satmak suretiyle ihtikâr yaptığı anlaşıldığından; 3 ay hapis ve 100 lira ağır para cezasiyle mahkûmiyetine ve 1 ay dükkânının kapatılmasına karar verilmiştir.
İşte o zor şartlarda fırsatçılara karşı insanımıza kol kanat geren kanun…
Bu arada Hükûmete borçlandığı ve taahhütte bulunduğu hubûbatı gününde ofise teslim etmeyenler ve beyannâme vermeyenler de aynı Kanuna aykırı hareket etmek maddesinden suçlu bulunmuşlardır. Karaman’da bunların sayısı hiçte az değildir. Başta hapis cezası olmak üzere çeşitli ağır para cezasiyle mahkûmiyetlerine karar verilmiştir.
Bunların içinde Çoğlu köyünden Mehmet T.’nin vaziyeti daha vahimdir. 1941 senesi mahsulünden 956 kilo buğdayına Hükûmetçe el konduğu halde bildirmeyip, sakladığı; köyün hududu içinde ve köye tahminen çeyrek saat mesafede İldire mevkiindeki tarlasına âdeti belge veçhile kuyu kazıp gömerek ve üzerini de tarla gibi sürdüğü yapılan bir ihbar neticesi ortaya çıkmıştır.
Peki ya diğer taraftan götürdükleri.