«Şuyûu vukûundan beter»
Uzun zamandır üzerinde çalıştığım «Karaman» kitâbında, daha önce Karaman'daki bazı müesseselere de başlıklar açmıştım. Bunlardan birisi de Karaman'da belediye teşkîlâtının kurulması idi. Geçen gün, Karaman Belediyesi'nin web sayfasında neler var diye bakınca, bazı konulara dair bir iki kelâm etmek icâb etti. Orada «Eski Başkanlarımız» diye bir sayfa açılarak, «Ahmet Hilmi Birant»'ı ilk belediye başkanı olarak göstererek, «Karaman Belediyesi»'nin kuruluş tarihini de zımnen 1890 yılı olarak göstermişlerdir. Bu bilgi doğru olmadığı gibi, yine belediyenin web sayfasında «Karaman Tarihi»'ne dair yazılan bilgilerin çoğu da yanlıştır.
«Şuyûu vukûundan beter» diye bir darb-ı mesel vardır; yani herhangi bir «şey»in duyulması, o şeyin olmasından daha beterdir.
Bu yanlış bilgiler daha önce üniversitenin, valiliğin sitelerinde de vardı. Onlar bu tarz bilgileri kaldırmış görünüyorlar.
Belediyenin sitesinde bulunan ve çoğu yanlış olan bilgilere benzer yanlışlıklar, ısrarla ve maalesef «Karaman İl Turizm ve Kültür Müdürlüğü» sitesinde de bulunuyor.
Yanlışı düzeltmek, maalesef doğruyu binâ etmekten daha zor oluyor. Bu sayfaları hazırlayanlar bu yanlış bilgileri nereden buluyorlar? Bu bilgilerin çoğunun kaynağı «İbrahim Hakkı Konyalı»'nın «Karaman, Ermenek ve Mut Abideleri» kitabı ile Durmuş Ali Gülcan'ın yine Karaman'a dair yazdığı bazı kitaplardan kaynaklanıyor.
Konyalı bu tarz kitapları Türkiye'nin neredeyse her şehri için yayınlamıştır. Okuyanlar dikkat etmiştir: Konyalı, her bulduğu malzemeyi, doğruluğuna bakmaksızın, bir süzgeçten geçirmeksizin, yazdığı kitaplarda toplamıştır. Konyalı'nın yaşadığı zamana göre, zamanımızda bilgiye ulaşmak daha kolaylaşmış, araştırmalar çoğalmış, arşivlerimizdeki tasnif çalışmaları artmış, bu tasnif sonuçları da, istifade etmesini bilenler için herkese açılmıştır.
Mesela yıllar önce, bizzat belediye finansmanı ile yayınlanan «İmaret» adlı dergiye, Karaman'ın «Larende» olan eski isminin, cumhuriyet ile beraber «Karaman»'a tahvil edilmediğini, belgeleri ile beraber yazmıştım. Demek oluyor ki, bu yazılar, yayıncılar ve editörler tarafından bile okunmuyor.
Zamanımızda «resmî web siteleri»nin herhangi bir tanıtım ve özellikle şehirlerin tanıtımı açısından büyük bir önemi olduğu açıktır. Çünkü herhangi bir şehri veya yeri merak edenler öncelikli olarak internet üzerinden bilgi sahibi olmaktadırlar. Dolayısı ile bu web sitelerinden verilen bilgilerin «doyurucu», «zengin» ve en önemlisi «doğru» olması gerekir.
Bu Karaman Belediyesi konusunu araştırırken
«Karaman'da Belediyecilik» konulu bir de tez yapıldığını gördüm: Nilay Ay, Türkiye'de Belediyecilik, Karaman'da Belediyeciliğin Tarihsel Gelişimi ve Mevcut Etkinliklerin Analizi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya 2009, Danışman: Doç. Dr. M. Akif Çukurçayır. Maalesef burada gördüm ki, tezi hazırlayan Karaman'da belediyeciliğin tarihini, Karaman Belediyesi sitesindeki bilgileri esâs alarak, 1890 yılından başlatmış. Karaman Belediyesi ve belediyeciliğine dair bu bilgi doğru değil.
Türkiye'de Belediyecilik
Belediye etimolojik olarak «belde» ve «bilâd» kelimeleri ile bağlantılı olmakla beraber kelime olarak
«belediye» bir Osmanlı icâdıdır. Osmanlı Devlet teşkilâtına
«belediye» kavramı ve teşkilâtı Tanzimat ile beraber girmiştir. Elbette daha önceki zamanlarda da bugünkü belediyeciliğin karşılığı olan hizmetler kadılar tarafından yapılmaktaydı. Klâsik devirde kolluk hizmeti yeniçeriler tarafından yapılırken, bu teşkilâtın kaldırılması ve 1827'de İhtisab Nezâreti'nin kurulmasıyla şehirlerde vergi toplamak, asayişi sağlamak, sağlık kontrolleri, çarşı pazarın denetimi «ihtisab nâzırları» tarafından yapılmaya başlandı. İstanbul'da 13 Haziran 1854'te Kırım Savaşı'nın başşehirde meydana getirdiği hareketliliği kontrol etmek amacıyla «şehremaneti» kuruldu ve bunun başındaki zata «şehremini» denildi.
Osmanlı Devleti'nde modern manada ilk belediye Paris örneği alınarak, daha çok ecnebîlerin ve gayr-ı müslîmlerin yaşadığı İstanbul Beyoğlu'nda «Altıncı Dâire-i Belediyye» 11 Cemâziyelevvel 1274 (28 Aralık 1857)'de kuruldu. İlk Belediye Reisi de bir Hariciye memûru olan Kâmil Bey idi. Buna dayalı olarak İstanbul ondört belediye dairesine ayrıldı.
Osmanlı taşrasında 7 Cemâziyelevvel 1281 (8 Ekim 1864) tarihli vilayet nizâmnâmesi ile belediye teşkilâtlanması başladı. 29 Şevval 1287 (22 Ocak 1871) tarihli vilâyetler nizâmnâmesine göre:
“idâre-i belediye meclisi bir reîs, bir muâvin ile altı nefer a’zâdan mürekkeb ve bir mühendis ile memleket tabibi a’zâ-yı müşâveresinden bulunacaktır. Meclis-i mezkûr maiyetinde bir kâtib ve bir sandık emini ve lüzûmu kadar hademe bulunacaktır.
“meclis-i beledînin a’zâsı sunûf-ı muhtelifeden (yani varsa Ermeni, Rum vs. diğer cemaatlerden) ve ashâb-ı emlâk ve arâziden olmak ve ibtidâ ikişer sene hizmet etmek ve def’a- i sâniye (ikinci defa) intihâbından (seçiminden) sonra her sene nısfı (yarısı) tebdîl edilmek (değiştirilmek) ve hitâm-ı müddetlerinde vilâyetlerin usûl-i umûmiye-i intihâbiyesine tevfîkan kasabanın merkez ve mahalle ihtiyâr meclislerinden mürekkeb intihâb cem’iyyetinin ittifâk veyâ ekseriyet-i ârâsıyla intihâb ve hükûmetçe tefrîk ve tasdîk olundukdan sonra ta’yîn olunur»
Yani, belediye meclisleri vilâyetle aynı anda yapılmak üzere mahalle ihtiyar meclisleri tarafından ya oy birliği ile veya en çok oyu alanın seçilmesi suretiyle, iki senede bir yapılacak, azaların yarısı her sene değiştirilecek, eğer o beldede başka cemaatler (gayr-ı müslimler) varsa onlardan da aza ve azaların içinden birisi de reis seçilecek fakat bunun riyâseti hükûmet tarafından tasdik edileciktir. Ayrıca dikkat çeken diğer husus da azaların varlıklı kimselerden olma şartı idi.
İlk Belediye kanunu 27 Ramazan 1294 (5 Ekim 1877) tarihinde çıkarılmıştır (Dersaadet ve Vilâyât Belediye Kanunu). 1880'den itibaren mühim şehir ve kasabalarda ilk belediyeler kurulmaya başlandı.
Karaman Belediyesi
Karaman'da belediye kurulduğuna dair ilk bilgi 1291 (1874) yılına aiddir. Buna göre:
Belediye Reisi: Hacı Mustafa Ağa
Azâlar: Süleyman Ağa, Hacı Mehmed Efendi, Kigork Efendi, Serkiz Efendi.
Kâtib: İbrahim Efendi
1292 (1875) Yılı
Reis: Hacı Mustafa Ağa
Azâlar: Mehmed Ağa, Hacı Mehmed Ağa, Kigork Efendi, Karabet Efendi
Kâtib: İbrahim Efendi
1293 (1876) Yılı
Belediye Reisi: Durmuş Efendi
Azâlar: Mehmed Ağa, Hacı Mehmed Efendi, Kigork Efendi, Karabet Efendi
Kâtib: İbrahim Efendi
1294 (1877) Yılı
Belediye Reisi: Durmuş Efendi
Azâlar: Mehmed Ağa, Hacı Hüseyin Efendi, Süleyman Efendi, Karabet Efendi
Kâtib: İbrahim Efendi
1295 (1878) Yılı
Belediye Meclisi Reis: Durmuş Efendi
Azâlar: Mehmed Ağa, Hacı Hüseyin Efendi, Süleyman Efendi, Karabet Efendi
Kâtib: İbrahim Efendi
1296 (1879) Yılı
Belediye Reisi: Emin Efendi ki, bu zât Tartanzâde Emin Efendi'dir.
Azâlar: Yakub Efendi, Hacı Ahmed Efendi, Emin Efendi (diğer), Ârif Efendi, Hafız Efendi, Haci Mıgırdıç Efendi
Kâtib: İbrahim Efendi
1297 (1880) Yılı
Belediye Reisi: Mal Müdürü Osman Nuri Efendi Azâlar: Mülâzım Mehmed Ağa, Hasan Ağa, Mustafa
Ağa, Hacı Mustafa Ağa, Ahmed Ağa Kâtib: İbrahim Efendi
1298 (1881) Yılı
Reis: Ali Efendi
Azâlar: Hacı Mustafa Ağa, Hacı Hafız Efendi, Hafız Efendi, Süleyman Efendi, Hacı Hüseyin Ağa, Karabet Efendi
Kâtib: İbrahim Efendi
1299 (1882) Yılı
Reis: Ali Haydar Efendi Azâ: Hacı Yusuf Efendi
Kâtib: Ali Efendi
1300 (1883) Yılı
Reis: Mustafa Efendi
Azâlar: Hacı Osman Efendi, Lütfullah Efendi, Hacı Yakub Efendi, Karabet Efendi
Katib ve Sandık Emini: Abdurrahman Efendi
1301 (1884) Yılı
Reis: Mustafa Efendi
Azâlar: Hacı Osman Efendi, Lütfullah Efendi, Hacı Yusuf Efendi, Karabet Efendi
1302, 1303, 1304 (1885-1887) Yılları
Reis: Hacı Mehmed Efendi
Azâlar: Hacı Mustafa Efendi, Hafız Mustafa Efendi, Hacı Yakub Efendi, Karabet Efendi
Kâtib ve Sandık Emini: Ahmed Efendi
Azâlardan Yakub Efendi'nin adı 1303 senesi kayıtlarında «Yakof» olarak geçmektedir.
1305, 1306, 1307 (1888-1890) Yılları
Reis: Hacı Mehmed Efendi
Azâlar: Hacı İsa Efendi, Hacı Mehmed Efendi, Hüseyin Ağa, Yakub Efendi, Karabet Efendi
Kâtib ve Sandık Emini: Ahmed Efendi
1309 (1892) Yılları
Reis: Hacı Mehmed Efendi
Azâlar: Ârif Efendi, Abdurrahman Efendi, Hacı Mustafa Ağa, Haçar oğlu Haçar Efendi, Kuyumcubaşıyan Karabet Efendi, Karabet Efendi
Kâtib ve Sandık Emini: Ağyazar Efendi
1310 (1893) Yılı
Reis: Ali Ramiz Çelebi Efendi
Azâlar: Yakub Efendi, Hacı Süleyman Efendi, Hacı Ali Ağa, Mehmed Efendi, Hacı Ali Efendi, Bedos Efendi
Kâtib: Ahmed Efendi
1312 (1895) Yılı
Reis: Ali Ramiz Çelebi Efendi
Azâlar: Yakub Efendi, Hacı Süleyman Efendi, Hacı Ali Ağa, Hacı Ali Efendi, Bedos Efendi
Kâtib ve Sandık Emini: Ağya Efendi Tâbib: Yorgaki Efendi
1314 (1897) Yılı
Reis: Şeyh Hacı Bekir
Azâlar: Hacı Süleyman Efendi, Mehmed Efendi, Karabet Efendi
Kâtib ve Sandık Emini: Ağya Efendi
Tabib: Yorgaki Efendi
1317 (1900) Yılı
Reis: Hacı Bekir Efendi
Azâlar: Hacı Hüseyin Efendi, Hacı Ârif Efendi, Hacı Mustafa Efendi, Balıkçıyan Haci Ağa,
Bedros Ağa
Kâtib ve Sandık Emini: Yovanaki Efendi
1322 (1905) Yılı
Reis: Ahmed Efendi
Azâlar: Tartanzâde Hacı Emin Efendi, Müzehhibzâde Hacı Abdurrahman Efendi, Fettahzâde Hacı Ali Efendi, Kasabalı Hacı Süleyman Efendi, Kayseriyelizâde Hacı Ali Efendi, Haci Roben Efendi
Kâtib ve Sandık Emini: Melkon Efendi Tabib: Ârif Bey
Sonuç
Ahmet Hilmi Birant
Sonuç olarak, Karaman'da ilk belediye teşkîlâtının kurulmasının tarihi 1874 ve ilk belediye başkanı da «Hacı Mustafa Ağa»'dır. Belediye sitesinde ilk belediye başkanı olarak gösterilen «Ahmet Hilmi Birant» ile 1905'te belediye reisi olan
«Ahmed Efendi» ve Sapancalı Hasan Hüsnü'nün, Karamanoğlu İbrahim Bey Türbesi'ne bakım yaptırdığı yazılan «eski belediye reislerinden Çerkez Ahmed» aynı kişi olabilir.
Belediye Meclisi azâlarının ikisinin de her daim Ermenilerden teşekkül ettiğini de görüyoruz ki, belediye kanûna göre, belediye teşkîlâtı olan yerlerde, orada bulunan gayr-ı müslim cemâatin de olması şarttı. Karaman'ın resmî ve yerel bağımsız sitelerinde, «Ermeniler, Rumlar, Müslümanlar» içiçe ve barış içinde yaşıyorlardı gibi laflar ediliyor. İçiçe ve barış içinde yaşadıkları doğru ancak, Karaman'ın yerlisi olarak yaşayan «Rumlar» hiçbir zaman olmamıştır. Karaman köylerinde zaten gayr-ı müslim nüfus olmayıp, buradaki Rumlar özellikle 1800'lü yılların sonuna doğru, ticaret için gelmişken, sonradan yerleşen ve çoğu da özellikle Talaslı (Kayseri) insanlardır. Onun için belediye meclisine azâ verme hakkını hâiz değiller idi.
İkinci bir husûsta 1312 (1895) yılı itibâriyle belediye meclisine «tabib»lerin dâhil olmasıdır.
Üçüncü husûs, «hacı», «efendi» ve «ağa» gibi sıfatların gayr-ı müslimler için de kullanılıyor olmasıdır ki, bu bağlamda 1296 (1879) yılı itibariyle belediye meclis azâsı olarak adı geçen bir «Yakub Efendi» var. Bu Yakub 1296-1312 tarihine kadar geçiyor ve bu Yakubların aynı kişi olması muhtemeldir; ancak bazı vesikalarda bu isim «Hacı Yakof (veya Yakuf)» olarak yazılmıştır. Dolayısı ile Bu Yakub veyâ Yakof veyâhûd Yakuf bir gayr-ı müslim de olabilir.
Dördüncü husus da, verilen tarihlerin aslı hicrî olup, milâdîye çevrilince gün farkından dolayı, bir yıl önce veya bir yıl sonraya da tesâdüf edebilir.