Değerli okuyucular bağımlılık adlı yazı dizisinin ilk yazısı sizlerle. Bu dizi bağımlılığın ne olduğunu, nasıl geliştiğini, türlerini, bireye etki ettiği biyo-psiko-sosyal durumlar ve bağımlılığın çeşitlerini ele aldığımız bir dizi olacak. Bu dizinin ilk yazısı “bağımlılık nedir?” Sizlerle.
BAĞIMLILIK NEDİR?
Bağımlılık kavramı herhangi bir maddeye veya davranışa bağımlı kişiler için içinde bulundukları durumdan bıkmak istemelerine rağmen sürekli o davranışı yapmaya karşı içlerinde çok kuvvetli bir istek duymaları şeklindedir Bağımlılığın tarihçesi çok eskilere dayanıp günümüzde de hala etkisini sürdüren bir kavram olagelmiştir. Zira alkolü örnek gösterecek olursak Hipokrat ’şarap kaygı ve dehşeti ortadan kaldırır’ diyerek bağımlılık yapıcı madde olan alkolün insanlar için ne anlama geldiğini gayet açık bir dille ifade etmiştir. Bağımlılığın gelişmesinde bazı fizyolojik, sosyolojik ve psikoloji etmenler bulunmaktadır. Bu etmenlerden kısaca bahsedeceğiz fakat bu etmenler diğer yazılarımızda ayrıntılı olarak ele alacağız.
Bağımlılığın gelişmesinde etkili olan etmenler:
Bireyin içerisinde bulunduğu sosyo-ekonomik düzey
Sosyal çevre (mahalle, arkadaş)
Ailesel faktörler (ailenin dağınık olma durumu, maddi gelir ve aile bireylerinin aralarındaki ilişki düzeyi)
Psikolojik ihtiyaçlar veya eksiklikler
Bireyin kendini ve çevresini algılama biçimi (olumlu veya olumsuz
Mutluluk düzeyi
Genetik faktörler (ailenin bağımlılık geçmişi)
Çocuklukta yaşanmış travmalar veya yetiştirilmedeki eksiklikler
Bağımlılıkla ilgili bilmemiz gereken birkaç kavram bulunmaktadır.
Tolerans: Tolerans bağımlılığın gelişmesinde çok etkilidir ve kısaca bireyin kullandığı maddeden aldığı etkiyi daha fazla hissetmek için maddenin dozunu veya sıklığını artırmasıdır. Çünkü birey sürekli aynı miktarda alınan maddeden artık haz almamaya başlar ve her seferinde haz almak için miktarın artmasını ister. Örneğin ilk başladığında günde 1 paket sigara içen bir bireyin bunu daha sonra iki pakete çıkarması. Bu durumun sebebi beyindeki haz bölgesinin etkilenmesinden dolayıdır. Örneğin alkol beynin ödül merkezi olarak bilinen hipokampüsü etkisi altına aldığı, dopamin reseptörlerini etkilediği bilinmektedir. Beynin haz bölgesi olan alan haz veren şeyleri sürekli ister. Bu sürekli isteme durumu bağımlılığı ortaya çıkarmaktadır.
Yoksunluk: yoksunluk terimi bir maddenin yeterli miktarda ya da yeterli sıklıkta alınmadığında bireyin verdiği fiziksel ve psikolojik tepkidir. Yani insan bedeni ve beyninin her zaman aldığı süregelen bir maddenin artık eksik ya da tamamen gelmemesi durumuna karşı verdiği tepki olarak tanımlanabilmektedir.
Bazı yoksunluk belirtileri:
Titreme
Terleme
Asabiyet ve sinirlilik hali
Uykusuzluk
Dikkat eksikliği
Anksiyete ve depresyon
Bulantı
Kusma
Halüsinasyon
Şeklinde özetlenebilmektedir.
Bağımlılık Çeşitleri: madde temelli bağımlılıklar insan fizyolojisine ve özellikle insan beynine etki etmektedir. Bu maddeler alınmadığı taktirde bulantı, kusma, titreme gibi sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Bunun yanında davranışsal olarak adlandırılan birtakım psikolojik bağımlılıklar da mevcuttur. Bunlar maddeye alışma, arzu etme, onsuz yapamayacağına inanma halinde Madde alınmadığı taktirde anksiyete, sinir gibi psikolojik belirtilerin ortaya çıkması durumudur. Madde ve davranış temelli bağımlılıklar aşağıdaki gibidir:
Madde temelli bağımlılıklar:
Alkol bağımlılığı
Esrar bağımlılığı
Uçucu madde bağımlılığı
Kafein bağımlılığı
Tütün(nikotin) bağımlılığı
İlaç bağımlılığı
Diğer (esrar, eroin, bonzai vb.)
Yeme bağımlılığı
Davranış temelli bağımlılıklar:
Kumar bağımlılığı
Yeme bağımlılığı
Seks bağımlılığı
Spor bağımlılığı
Oyun bağımlılığı
Sosyal medya bağımlılığı
Bağımlılık nasıl gelişir, bağımlılık döngüsü nasıldır?
Şekil 1 kaynakça: yeşilay.org.tr
Bu yazımızda bağımlılığın ne olduğunu, bağımlılık ile ilgili kavramları, bağımlılık döngüsünü, bağımlılığın gelişmesinde etkili olan etmenleri ve bağımlılık çeşitlerini ele aldık. Serinin ikinci yazısında alkol bağımlılığını, gelişimini breye verdiği psikolojik ve fizyolojik zararları ve alkol bağımlılığına sebep olan etkenleri ele alacağız.