1 Kasım 1928 harf inkılabının sene-i devriesi münasebetiyle Osmanlı Devleti’nde modern manada mektepleşme tanzimat'tan sonra hayatiyet bulmuştur.
O tarihe kadar, Osmanlıda eğitim, medreseler, ufak tefek sıbyan mektebleri aracalığı ile yapılıyordu. Bunlar da sanıyorum, devlet aygıtının ihtiyaçlarını görüyordu. 1800'lü yıllardan itibaren Osmanlı Devleti, dışarıya açılınca, mecburen okur yazarlık isteyen meslekler türedi. Osmanlı Devleri özellikle askeri ihtiyaçlar için dışarıya talebeler göndermeye başladı ki bunun kahir ekseriyeti Fransa üzerinden idi. Dolayısı ile tanzimat ve tanzimat sonrası "aydın" denilen zümre, fransızca ve yine dolayısı ile latin harflerini biliyordu. Yine tanzimat sonrası kurulan hariciye nezareti mensublarının nerede ise tamamı fransızca ve latin harflerini bilmek durumunda idi. Sonra mektebler (ibtidai, rüşdiye, idadi ve müteakiben darülfünunlar (üniversiteler) ) açıldı. buralarda okuyanlar zaten başta fransızca olmak üzere ingilizce, almanca dolayısı ile latin harflerini öğreniyordu.
Osmanlı'dan cumhuriyete intikal eden miras'ta:
İçlerinde batıda eğitim görmüş aydınlardan, müderrisler de dahil olmak üzere, nüfusun ancak %3'ü veya en çok %4'ü okuma yazma biliyordu.
Bu %3 veya %4'ün içinde bütün bilgisi hiçbir şey anlamadığı halde sadece ezbere "kur'an-ı kerim" okumak olanlar da bulunuyordu.
Hakiki manada okuma yazma bilenlerin kahir ekseriyeti aynı zamanda latin harflerini de biliyordu.
Benim görüşüme göre, Osmanlı Devleti devam etse bile, yakın bir zamanda büyük ihtimalle alfabesini değiştirecekti.
Harf inkılabının yapıldığı 1928 yılında ise TÜİK verilerine göre, o zamanki nüfusun ancak %8'i okuma yazma biliyordu, kadınların ise okuma yazma oranı ancak %3 civarında, erkeklerin ise %12 civarında olduğu anlaşılıyor. Dolayısı ile bir gecede cahil kaldık diyen cahiller yalan söylüyor. Bir gecede dedemizin mezar taşını okuyamaz olduk diyenler külliyen yalan söylüyor. Çünkü dedelerin mezar taşlarını okuyamayanların zaten dedelerinin mezar taşlarında yazı falan yok, dedelerinin mezar taşlarını okuyamadıklarını söyleyenler zaten düne kadar köylerde yaşıyorlardı.
HARF İNKILÂBI HAYIRLI OLSUN